Produkty o niskim indeksie glikemicznym
Indeks glikemiczny (IG w skróconej formie) jest terminem znanym powszechnie osobom zmagającym się z cukrzycą. Dla diabetyków wartość IG produktów jest wyznacznikiem ich obecności w diecie. Okazuje się jednak, że również osoby zdrowe powinny zwracać uwagę na ten wskaźnik.
Indeks glikemiczny – co to takiego?
Czym tak naprawdę jest wartość indeksu glikemicznego? Określenie jest stosunkowo nowe i weszło do użycia dopiero w latach 80. XX wieku. Wartość IG miała klasyfikować żywność na podstawie tego, jak spożycie danego produktu wpływa na podnoszenie się poziomu cukru we krwi. Punktem odniesienia był stan po spożyciu czystej glukozy, w którym podniesiony poziom cukru określony został wartością 100.
To pozwoliło na wydzielenie 3 poziomów indeksu glikemicznego:
- wartości IG z zakresu 0-50 określa się jako niski indeks glikemiczny,
- pomiędzy 50 i 70 jest to średni indeks glikemiczny
- powyżej 70 zaczyna się wysoki indeks glikemiczny
Co to oznacza w praktyce? Najprościej wytłumaczyć to w ten sposób: im niższy indeks glikemiczny tym pokarm jest wolniej trawiony i wchłaniany, a to przekłada się automatycznie na mniej intensywne skoki poziomu cukru. To wiąże się też z ograniczeniem ilości uwalnianej do krwiobiegu insuliny.
Co wpływa na indeks glikemiczny?
IG jest zależny od kilku rzeczy, które ułatwiają wybór odpowiednich produktów do naszej diecie. Przede wszystkim wartość IG ma odniesienie tylko do żywności zawierającej węglowodany. Oznacza to, że bez problemu wymienić można pokarmy, których IG wynosi 0, bo nie zawierają w ogóle węglowodanów lub są to bardzo małe ilości. Przykładem takich produktów są, chociażby mięsa, czy jajka.
Typ cukru
Co dodatkowo wpływa na indeks glikemiczny? Może być to między innymi rodzaj cukru zawartego w produkcie. Dla większości osób cukier, to cukier jednak pod względem IG różnice są dość ewidentne. O ile dla fruktozy występującej w owocach wartość IG to około 20, to występująca w mleku laktoza jest już na granicy indeksu niskiego i średniego z wartością około 46-48.
Przetwarzanie żywności
Istotne jest też, jak bardzo przetworzona jest żywność, ale również to, co robimy z nią w domu, czyli obróbka termiczna. Ogólna reguła jest taka, że im mocniej żywność jest przetworzona, tym posiada wyższy indeks glikemiczny. IG zmienia się również w czasie gotowania. Im krótsze poddawanie działaniu wysokich temperatur, tym lepiej pod względem wysokości indeksu glikemicznego. Dobrze obrazuje to makaron – ten gotowany al dente, czyli krócej, ma niższy IG.
Dojrzałość produktów
Na wartość indeksu wpływa również stopień dojrzałości owoców. Najlepszym przykładem jest banan. Te świeże i twarde mają niższy IG w porównaniu z tymi przejrzałymi i widocznymi brązowymi plamkami na skórce. Różnice te są dość istotne: owoc w pierwszym przypadku ma indeks na poziomie około 30, dojrzały to już prawie średni indeks (wartość prawie 50).
Czy indeks glikemiczny jest najważniejszy?
Wiele osób uważa, że niski indeks glikemiczny jest najważniejszym kryterium przy komponowaniu zdrowego jadłospisu. Oczywiście jest to ważny parametr, ale uwzględnić należy kilka innych kwestii, które mogą mieć wpływ na całokształt posiłków.
Po pierwsze indeks glikemiczny określa wpływ pojedynczego produktu na poziom cukru we krwi, ale nie uwzględnia również ilości spożywanych z tego tytułu kalorii. By sobie z tym poradzić, wprowadzono nową wartość - ładunek glikemiczny, który uwzględnia zależność pomiędzy indeksem glikemicznym i ilością spożywanych gramów danego pokarmu.
Druga istotna rzecz to sama kompozycja posiłków. Najczęściej razem z węglowodanami, spożywane są też inne produkty zawierające białko, tłuszcz i błonnik. Te makroelementy spowalniają trawienie posiłków i stopują tempo wchłaniania cukru, a to wpływa na reakcję organizmu i produkcję insuliny.
Dlaczego warto wybierać produkty o niskim indeksie glikemicznym?
Dieta oparta o produkty o niskim indeksie glikemicznym są najlepszym wyborem z wielu powodów. Przede wszystkim pomagają w obniżeniu poziom cholesterolu, zarówno całkowitego, jak i frakcji LDL („zły” cholesterol). To wpływa pozytywnie na kondycję układu krwionośnego i zapobiega wielu schorzeniom np. chorobie wieńcowej, czy miażdżycy.
Produkty z wysokim IG to także większe ryzyko wystąpienia nie tylko insulinooporności, która może prowadzić do cukrzycy, ale również zmian nowotworowych. Dodatkowo niższy i unormowany poziomy insuliny przy produktach o niskim indeksie glikemicznym wspiera odchudzanie. To zresztą nie powinno dziwić, odstawienie węglowodanów w większości przypadków przekłada się na redukcję wagi.
Warto przy tej okazji podkreślić, że nie wszystkie produktu uznawane powszechnie za „niezdrowe”, mają automatycznie wysoki indeks glikemiczny. I to samo w drugą stronę - nie wszystkie produkty o wysokim indeksie glikemicznym trzeba od razu skreślać z naszej listy – owoce zawierają w sobie sporo witamin i błonnika, które są niezbędne w każdej diecie.
Brak nagłych skoków cukru, a co za tym idzie insuliny, przyczyni się też do zachowywania stałego poziomu energii. Szybki przypływ energii, jaki dają produkty z wysokim IG (podniesienie poziomu cukru) przekłada się następnie na jej równie mocny spadek (silny wyrzut insuliny). Brak sił, senność, kłopoty z koncentracją – to wszystko rezultat dużych wahań poziomu cukru we krwi.
Które produkty mają niski indeks glikemiczny?
Na początek dobra wiadomość - dieta składająca się z produktów o niskim indeksie glikemicznym nie musi koniecznie oznaczać dużych wyrzeczeń. W większości przypadków bardziej chodzi o zastąpienie produktów o wysokim IG, alternatywami z odpowiednio niższym indeksem. Czasami oczywiście będzie to oznaczać również ograniczenie ilości, czy całkowite odstawienie, ale sumarycznie wybór produktów z niskim IG powinien być bezbolesny i nieodczuwalny.
Wymienienie wszystkich zamienników byłoby dość trudne, ale poniższa lista obejmuje najpopularniejsze i najczęściej spożywane produkty w codziennej diecie.
Pieczywo i produkty zbożowe
Wypieki są jednymi z najbardziej bogatych, jeśli chodzi o zawartość węglowodanów. Pieczywem z wysokim indeksem glikemicznym jest pieczywo białe, bagietki, bajgle i rogaliki, kajzerki, ale też turecka pita. Zamiast tego sięgajmy po razowe pieczywo, pełnoziarniste, żytnie i chleb na zakwasie.
Inny klasyk i podstawa wielu śniadań, czyli płatki kukurydziane, szczególnie te z dodatkami smakowymi. Na ich miejsce postarajmy się postawić płatki owsiane (niebłyskawiczne) i otręby. Zalewajmy je mlekiem lub napojami orzechowymi (kokos, migdał). Jogurt naturalny to też dobry wybór.
Owoce i warzywa
W owocach przeważnie znajdziemy sporo węglowodanów wynikające z obecności fruktozy. Są jednak rodzaje, które warto wybierać częściej bez obaw o wzrost stężenia glukozy we krwi. Do nich należą między innymi truskawki, maliny, brzoskwinie, jabłka, czy grejpfrut. Również banan zalicza się do tej grupy, o ile nie jest przejrzały. Ograniczmy za to figi, ananasa, melona, a także w większości przypadków, owoce suszone.
Warzywa to porcja niezbędnego błonnika, który spowalnia wchłanianie cukru więc ich obecność w każdym posiłku, jest mocno wskazana. Pomidory, kalafior i brokuły, cukinia, sałaty – wszystko bez obaw możemy nakładać na talerz. Również rośliny strączkowe jak soczewica czerwona i zielona, czy ciecierzyca oraz kukurydza mogą znaleźć się na liście produktów z niskim indeksem glikemicznym.
Pamiętajmy również o gotowaniu – podnosi ono wskaźnik IG. Unikajmy również gotowców w postaci puree ziemniaczanego i frytek - są to produkty o wysokim indeksie glikemicznym.
Ryże i kasze
Powszechnie wiadomo, że im ciemniejszy ryż, tym lepszy. Pokrywa się to w przypadku wartości indeksu glikemicznego. Wybierajmy odmiany ciemne - ryż brązowy, czarny i czerwony w wersjach długoziarnistych.
Do kasz o niskim indeksie glikemicznym zaliczyć można popularną u nas kaszę gryczaną niepaloną oraz paloną, a także kaszę mannę. Ciesząca się dużą popularnością wśród wegan i wegetarian kasza kuskus i komosa ryżowa to też produkty z niskim IG.
Napoje
O ile świeże soki owocowe to produkty spożywcze o niskim lub średnim indeksie glikemicznym, to zdecydowanie powinniśmy odstawić napoje słodzone i gazowane. Podobnie ma się sprawa w przypadku alkoholi. Najgorzej wypada pod tym względem piwo – jego indeks glikemiczny jest bardzo wysoki i wynosi aż 110, czyli wzrost poziomu cukru jest szybszy i bardziej intensywny niż w przypadku czystej glukozy.
Wybierając alkohol, sięgajmy po wina wytrawne, odpowiednie są też mocniejsze trunki – wódka, whisky, gin. Przy ich spożyciu poziom glukozy powinien zostać niezmieniony.
Mięsa
W tym przypadku mięs i produktów pochodzenia zwierzęcego, a także ryb i owoców morza możemy bez obaw włączyć je do diety – wszystkie mają niski, a nawet zerowy indeks glikemiczny. Dodając je do potraw, uzyskamy posiłek o obniżonym ładunku glikemicznym.
Orzechy
Podobnie jak w przypadku mięsa, orzechy w większości składają się z tłuszczy i białka, więc mają niski indeks glikemiczny i wpływają też na obniżenie ładunku glikemicznego potraw, w których się znajdują. Z tego samego powodu nie musimy obawiać się oliwy z oliwek, czy masła.
Można wymienić jeszcze inne produkty dla diabetyków, o niskim indeksie glikemicznym. najlepiej jednak sprawdzać wartość IG dla konkretnych produktów, które zamierzamy spożywać. Sporządzenie listy zamienników pomoże w planowaniu codziennych posiłków i w tworzeniu list zakupowych.
Pamiętajmy również o zdrowym rozsądku. Nie zakładajmy całkowitej eliminacji z naszego jadłospisu produktów o wysokim indeksie glikemicznym. Jeśli możemy – zastąpmy je, kontrolujmy ilości lub łączmy z innymi produktami o niskim IG, by obniżyć ładunek glikemiczny posiłku. Miód posiadający wysoki IG to kopania cennych składników odżywczych i jest na tyle wartościowym dodatkiem do każdej diety, że pozbywanie się go nie ma sensu tym bardziej, że często spożywamy go w małych ilościach. Pomyśl o dobrym zamienniku - syropie z agawy, który możesz stosować na zamiennie z miodem. Dostarczysz wiele cennych składników odżywczych i mineralnych, a indeks glikemiczny potrawy będzie niski.
Ograniczmy za to istotnie lub w całości, produkty mocno przetworzone, słodycze, chipsy, napoje słodzone - one najmocniej wpływają na stężenie cukru we krwi.